Het syndroom van Cushing
Het syndroom van Cushing is de term die wordt gebruikt om een reeks van klinische symptomen bij de hond aan te duiden die wordt veroorzaakt door langdurige blootstelling aan hoge concentraties glucocorticoïden in het bloed. De aandoening wordt ook wel hyperadrenocorticisme genoemd. Echter, specialisten raden af om deze term te hanteren (European Society of Veterinary Endocrinology ALIVE Committee, 2021).
Wat is het syndroom van Cushing?
Het syndroom van Cushing is de term die wordt gebruikt om de combinatie van klinische en biochemische afwijkingen te beschrijven die het gevolg zijn van een langdurige blootstelling aan hoge concentraties glucocorticoïden in het bloed.
Hypercortisolisme is de term die wordt gebruikt bij een overmatige productie van cortisol.
Wat zijn de verschillende types?
Het syndroom van Cushing kan spontaan ontstaan of een iatrogene oorzaak hebben.
- In het eerste geval is er sprake van een chronische overproductie van glucocorticoïden (cortisol) door de bijnieren.
- Iatrogene Cushing is het gevolg van langdurige toediening van exogene glucocorticoïden zoals prednison en dexamethason.
Hoe wordt cortisol geproduceerd?
Cortisol wordt geproduceerd in de zona fasciculata en de zona reticularis van de bijnierschors. In een gezonde hond wordt de cortisolproductie gestimuleerd door het adrenocorticotroop hormoon of bijnierschors stimulerend hormoon (ACTH). ACTH wordt geproduceerd door de hypofyse. De productie van ACTH wordt gereguleerd door het corticotropin-releasing hormone (CRH) wat door de hypothalamus wordt afgegeven.
Cortisol werkt via een negatief feedback mechanisme. Hierdoor neemt de afgifte van ACTH door de adenohypofyse af. Met als gevolg dat het plasma cortisol level binnen de normaalwaarden blijft.
Natuurlijk voorkomend Cushing-syndroom
De meeste gevallen van Cushing (80-85%) worden veroorzaakt door een verhoogde afgifte van ACTH door een hypofysetumor.
Dit leidt tot bilaterale hyperplasie van de bijnieren en een aanhoudende toename van de cortisolafgifte.
De overige (15-20%) gevallen worden veroorzaakt door een verhoogde afgifte van cortisol als gevolg van een bijnierschorsadenoom of -carcinoom.
De hypersecretie van cortisol resulteert in de onderdrukking van de ACTH secretie door de hypofyse en atrofie van niet-tumoreus bijnierschorsweefsel.
Specialisten raden aan om natuurlijk voorkomend Cushing-syndroom in twee categorieën te classificeren. Deze categorieën zijn gebaseerd op of de oorzaak afhankelijk is van of onafhankelijk is van ACTH-productie (ESVE, 2021).
Binnen deze twee categorieën erkennen we de meest voorkomende oorzaken:
addACTH-afhankelijk Cushing-syndroom
Hypofyse-afhankelijke Cushing
De meeste gevallen van (niet-iatrogene) Cushing (80-85%) worden veroorzaakt door verhoogde afgifte van ACTH door een neoplasie of hyperplasie van de hypofyse. Dit leidt tot bilaterale hyperplasie van de bijnier en een toename van de cortisolconcentratie in het bloed.
Deze vorm noemen we hypofyse-afhankelijke Cushing.
Gezonde honden hebben een negatief feedback mechanisme dat voorkomt dat de hoeveelheid cortisol toeneemt. Bij honden met deze vorm van Cushing werkt het negatieve feedback mechanisme niet. Dit wordt afgebeeld in Figuur 1.
addACTH-onafhankelijk Cushing-syndroom
Bijnierafhankelijke Cushing
In 15-20% van de gevallen is er sprake van een toegenomen cortisolproductie door de bijnierschors als gevolg van een neoplasie.
De toegenomen cortisolconcentratie resulteert in een suppressie van de ACTH secretie door de hypofyse en atrofie van niet-tumoreus ontaard bijnierschorsweefsel. Dit wordt afgebeeld in Figuur 2.
Deze vorm van Cushing noemen we Bijnierafhankelijke Cushing.
addIs er een typisch signalement?
Het syndroom van Cushing komt bij allerlei soorten honden voor. Zijn er rassen waar het vaker lijkt voor te komen? Wat is de gemiddelde leeftijd bij diagnose? Komt het syndroom van Cushing vaker voor bij reuen of bij teven?
Top Tip
Bij grote honden wordt vaak maar één symptoom gezien en lijken ze het verder prima te doen. Terwijl bij kleine honden vaak veel meer klinische afwijkingen worden gezien.
Leeftijd
Hypofyse-afhankelijke Cushing wordt meestal gediagnosticeerd bij honden van middelbare tot oudere leeftijd (gemiddelde leeftijd 7-9 jaar). Terwijl bijnierafhankelijke Cushing het meest wordt gezien bij oudere honden (gemiddelde leeftijd 11-12 jaar).
Rassen
Cushing kan voorkomen bij veel hondenrassen, maar poedels, teckels en kleine terriërs (bijv. Yorkshire Terriër, Jack Russel Terriër en de Staffordshire Bull Terriër) lijken gepredisponeerd voor hypofyse-afhankelijke Cushing.
Bijnierafhankelijke Cushing komt vaker voor, maar niet uitsluitend, bij grotere hondenrassen.
Geslacht
Er is geen significant verschil in voorkomen van hypofyse-afhankelijke Cushing bij reuen en teven. Echter, bijnierafhankelijke Cushing lijkt vaker voor te komen bij teven.
Wat zijn de klinische verschijnselen van het syndroom van Cushing?
De klinische verschijnselen van het syndroom van Cushing kunnen worden ingedeeld in hoe frequent ze worden gezien op het moment van klinische presentatie in de praktijk.
(Behrend et al (2013) Diagnosis of Spontaneous Canine Hyperadrenocorticism: 2012 ACVIM Consensus Statement (Small Animal) Journal of Veterinary Internal Medicine 1-13)
addSymptomen die veel worden gezien
Symptomen die veel worden gezien
- Polydipsie
- Polyurie
- Polyfagie
- Hijgen
- Toegenomen buikomvang (niet te verwarren met gewichtstoename of ascites)
- Alopecia (meestal t.h.v. flanken en extremiteiten). Let op: deze typische vorm van alopecia past niet echt bij atopische dermatitis / pruritus; de toegenomen productie van glucocorticoïden door de bijnieren zullen elke vorm van jeuk ‘maskeren’.
- Hepatomegalie
- Spierzwakte
- Systemische hypertensie
De afbeelding links toont een typische 'rattenstaart' die gezien kan worden bij alopecia van endocriene oorsprong.
addSymptomen die minder vaak worden gezien
Symptomen die minder vaak worden gezien
- Lethargie
- Hyperpigmentatie
- Comedonen
- Dunne huid
- Passieve urine-incontinentie
- Insulineresistente diabetes mellitus
De afbeelding laat een kale plek zien door achterblijvende haargroei enige tijd na scheren vooraf aan bloedafname.
add Symptomen die zelden worden gezien
Symptomen die zelden worden gezien
- Thrombo-embolie
- Ligament rupturen
- Pseudomyotonie
- Testikelatrofie (bij intacte reuen)
- Persisterende anoestrus (bij intacte teven)
De afbeelding links toont een hond met pseudomyotonie.
© Carlos Melian